radiobubble και συμβατικά ραδιόφωνα

Το κείμενο αυτό γράφτηκε με αφορμή την εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών με θέμα "το ραδιόφωνο στην εποχή της εικόνας". 


Στη συζήτηση συμμετείχαν οι Τάκης Καμπύλης (Διευθυντής Αθήνα 9.84), Γιάννης Ευσταθιάδης (Συγγραφέας, ραδιοφωνικός παραγωγός), Μιχάλης Κυριακίδης (Δημοσιογράφος, συνεργάτης του Παντείου Πανεπιστημίου, τμήμα ΜΜΕ), Σταύρος Διοσκουρίδης-Παναγιώτης Μένεγος (ραδιοφωνικοί παραγωγοί, εκπομπή Laternative /Σκάϊ, Χρήστος Ξανθάκης (Δημοσιογράφος, Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία), Ελένη Ορνεράκη (καλλιτεχνική Διευθύντρια Σχολής Ορνεράκη, μουσικός παραγωγός) και εγώ εκπροσωπώντας το radiobubble, ενώ συντόνιζε ο Εμμανουήλ Κουτσουρέλης (σκηνοθέτης και παραγωγός Ραδιοφώνου/ Γ΄ Πρόγραμμα).

Τις τελευταίες δέκα ημέρες, μετά την πρόσκλησή σας, για την οποία σας ευχαριστούμε, μια σειρά από σκέψεις με ταλαιπώρησαν. Όλες κινούνταν γύρω από το ερώτημα “τι νόημα έχει να συμμετέχω σε μια συζήτηση με ανθρώπους που ασχολούνται με το συμβατικό ραδιόφωνο; ποιό είναι το στοιχείο που μας ενώνει;”.

Για εμάς στην ανοικτή ραδιοφωνική κοινότητα του radiobubble, αλλά και για εμένα προσωπικά -μιας και περισσότερο τις προσωπικές μου απόψεις θα ακούσετε και όχι όλης της κοινότητας-, ανάλογα ερωτήματα με απασχολούν από το 1989, από την πρώτη στιγμή που ερωτεύτηκα το ραδιόφωνο ως μέσο επικοινωνίας, από την πρώτη στιγμή που συνειδητοποίησα τη μαγεία του να δημιουργείς εικόνες μέσω των ήχων, του να αφήνεις τη φαντασία ελεύθερη να συμπληρώσει όλα όσα τα μάτια δεν μπορούν να δουν όταν τους προσφέρεις έτοιμες εικόνες.

Εχτές, στη μία το βράδυ, φεύγοντας από το radiobubble, με θερμοκρασίες πολικού ψύχους για τα Αθηναικά δεδομένα, στη γωνία Ιπποκράτους και Ακαδημίας κοίταζα μια άστεγη γιαγιά που βρίσκονταν ξαπλωμένη κρατώντας αγκαλιά δύο νάυλον τσάντες του σούπερ μάρκετ. Η εικόνα της ήρθε να μεγεθύνει και ταυτόχρονα να απαντήσει εν μέρει το ερώτημά μου “τι αξία έχει να έρθω σήμερα εδώ, να συζητήσουμε για την έννοια ραδιόφωνο”.

Στο αυτοκίνητο είχα το ραδιόφωνο συντονισμένο στον ραδιοφωνικό σταθμό που ανήκει στο εκδοτικό συγκρότημα του κυρίου Αλαφούζου και, καθώς περίμενα το φανάρι να γίνει πράσινο και ταυτόχρονα απορούσα “πως θα βγάλει η γριά τη νύχτα, ξαπλωμένη πάνω στα παγωμένα μάρμαρα του πεζοδρομίου”, άκουγα το δελτίο ειδήσεων του ΣΚΑΙ: “250.000 άνθρωποι σιτίστηκαν σήμερα στα συσσίτια της εκκλησίας”.

Η αλήθεια είναι ότι το νούμερο είναι ανατριχιαστικά μεγάλο. Τόσο μεγάλο ώστε και μόνο ως νούμερο προκαλεί σοκ. Την ίδια στιγμή λοιπόν συνειδητοποίησα ότι ο ραδιοφωνικός μου δέκτης ήταν αυτός που μου πρόσφερε με δυναμική μοναδική -τη δυναμική που επιτρέψτε μου, μόνο το ραδιόφωνο έχει- την πληροφορία για το μέγεθος της φτώχειας και της απόγνωσης που κατακλύζει σιγά-σιγά και ύπουλα τη χώρα.


“Δυναμική μοναδική”, ακριβώς γιατί μου πρόσφερε τη δυνατότητα να καταγράψω την είδηση νηφάλια, να την επεξεργαστώ μέσα από λογικές διαδικασίες και συνεπαγωγές -πράγμα το οποίο ως νοητική διαδικασία βιάζει η εικόνα, ενώ ο ήχος όχι. Ταυτόχρονα, η είδηση που μου παρέχονταν σε μορφή ήχου, μου επέτρεπε να τη συμπληρώσω, να τη μεγεθύνω, να τη φέρω στα μέτρα μου προσθέτοντας την εικόνα που είχα εκείνη τη στιγμή μπροστά μου, αυτή της ετοιμόρροπης και έτοιμης να πεθάνει από το κρύο και την πείνα, γιαγιάς.

Δυνατότητα “μοναδική” και αυστηρά ραδιοφωνική όσο αφορά την ταχύτητα μετάδοσης της, αλλά και τα στοιχεία που τη συνοδεύουν, το ελεύθερο της φαντασίας για παράδειγμα. Αυτό που μου επιτρέπει ακούγοντας τη συγκεκριμένη είδηση, να την επενδύσω οπτικά με την εικόνα της δικής μου γιαγιάς ή μιας πεινασμένης γειτόνισσας. Άρα να τη φέρω στα μέτρα μου, “να την κάνω δική μου”. Ταυτόχρονα, η αίσθηση ότι το συγκεκριμένο δελτίο ειδήσεων δεν το άκουγα μόνο εγώ, αλλά την ίδια στιγμή, μαζί με εμένα, το άκουγαν και οι πολλοί άλλοι, γνωστοί και άγνωστοι σε εμένα συμπολίτες, γείτονες, ομιλούντες την ελληνική γλώσσα, ήρθε να προσθέσει ένα ακόμη στοιχείο:


Ρε φίλε, κάνει καλό στη σκέψη... (ή περί συλλογικού συνειδητου και ασυνείδητου)

Το ραδιόφωνο “παίζει” με την έννοια του συλλογικού συνειδητού και ασυνείδητου πιο πολύ από οποιοδήποτε άλλο μέσο, συγκροτώντας έτσι με μοναδικό τρόπο τον κοινωνικό ιστό. Έχει από τη φύση του την πολυτέλεια να το πράττει.

Με αυτές τις σκέψεις λοιπόν κατέληξα στο ότι εμείς που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο ασχολούμαστε με το Μέσο αυτό, έχει νόημα, ιδιαίτερα αυτούς τους δύσκολους καιρούς, να συζητάμε μεταξύ μας. Άρα, όφειλα να έρθω στη σημερινή κουβέντα.
Οι ίδιες οι φόρμες βέβαια (σκέψεων, κατανόησης και λογικών συνειρμών, αυτές) που αναδεικνύονται από τη φύση του ραδιοφώνου ως μέσου επικοινωνίας και ενημέρωσης, ήταν αυτές που με τη σειρά τους με οδήγησαν στο να σκεφτώ και μια σειρά από αντεπιχειρήματα για τη σημερινή μου παρουσία.

Η σκέψη μου μπορούσε να λειτουργήσει, γιατί δεν είχε καθοδηγηθεί μέσω των εικόνων προς έναν αναίτιο συναισθηματισμό, όπως θα είχε συμβεί αν είχα δει ένα τηλεοπτικό δελτίο ειδήσεων. Το δελτίο ειδήσεων που είχα ακούσει ήταν ραδιοφωνικό, σύντομο και μου πρόσφερε την πολυτέλεια να συνεχίσω να σκέφτομαι κάνοντας λογικούς συνειρμούς. Μου πρόσφερε επίσης τη δυνατότητα να το ακούω εν μέσω της παγωμένης πόλης οδηγώντας. Και λογικά αναρωτήθηκα πολλά.

Το δελτίο ειδήσεων το είχα ακούσει στον ραδιοφωνικό σταθμό του επιχειρηματικού ομίλου που με νύχια και με δόντια υποστηρίζει την εφαρμογή της πολιτικής του μνημονίου. Της πολιτικής δηλαδή που μεγεθύνει τη φτώχεια, την πείνα και την ανεργία, της πολιτικής που πετάει τη γριά στη γωνία Ιπποκράτους και Ακαδημίας να πεθάνει από το κρύο. Ταυτόχρονα, μιλώντας για ραδιόφωνο πάντα, ο ραδιοφωνικός σταθμός ΣΚΑΙ, είναι αυτός που παραμένει σταθερά ψηλά στις μετρήσεις ακροαματικότητας. Ο leader δηλαδή της διαφημιστικής αγοράς, ή ακόμη καλύτερα της έννοιας “Αγορά”, της έννοιας που ρύθμισε τον νεοελληνικό πολιτισμό ιδιαίτερα επιθετικά από το 1981 κι έπειτα. Η αντίφαση είναι προφανώς κραυγαλέα: πολιτικά υποστηρίζουμε την πολιτική που δημιουργεί το πρόβλημα και ερχόμαστε εκ των υστέρων -ίσως και να ωφεληθούμε σε επίπεδο ακροαματικότητας και διαφήμισης- οργανώνοντας φιλανθρωπικές εκδηλώσεις.

Γιατί πρόκειται για τον ίδιο ραδιοφωνικό σταθμό που ηγείται μαζί με την εκκλησία -την ίδια εκκλησία που θρηνεί τη φυλάκιση Εφραίμ- της μεγαλύτερης εκστρατείας για συγκέντρωση τροφίμων για άπορους και άστεγους. Με αυτό το είδος ραδιοφώνου που έφτασε να έχει ως δεύτερη πλέον φύση του αυτές τις αντιφάσεις, εμείς ούτε είχαμε, ούτε θα έχουμε ποτέ σχέση. Εμείς, το παράλληλο διαδικτυακό σύμπαν, το σκεπτόμενο διαδίκτυο, οι άνθρωποι που πήραμε τα βουνά του internet για να δημιουργήσουμε κοινότητες, ραδιόφωνα και εκπομπές, αναπτύσσουμε με κάθε τρόπο έννοιες διαφορετικές.

Όπως την έννοια “αλληλεγγύη”, που συγκροτεί τον κοινωνικό ιστό πάνω στη βάση της ισότητας και του σεβασμού του άλλου κι όχι της αφ' υψηλού αντιμετώπισης του φτωχού που χρήζει φιλανθρωπίας. Είναι μεγάλη η απόσταση ανάμεσα στη μια κουλτούρα και την άλλη. Επιλέξαμε να μην είμαστε “επιχειρηματίες των ΜΜΕ”, αλλά πολίτες που αξιοποιούν τις νέες τεχνολογίες. Η ανοικτή ραδιοφωνική κοινότητα του radiobubble είναι αυτοχρηματοδοτούμενη. Στόχος μας είναι η κάλυψη των εξόδων μας. Όσοι κάνουν εκπομπές στο radiobubble όχι μόνο δεν αμείβονται, αλλά πληρώνουν κι απ' την τσέπη τους.

Τι κρατάμε από αυτό που γνωρίσαμε ως συμβατικό ραδιόφωνο

Από την έννοια του παραδοσιακού/συμβατικού ραδιοφώνου κρατάμε αυτά που πρέπει να κρατηθούν: Από την ΕΡΤ κρατάμε το Θέατρο στο Ραδιόφωνο και τα ελάχιστα αξιόλογα ραδιοφωνικά ντοκιμαντέρ που έχει εκπέμψει ο Κρατικός Ραδιοτηλεοπτικός Φορέας -και έχουμε ανάλογες παραγωγές.
Κρατάμε και τις εκπομπές της Ρηνιώς Παπανικόλα που διεύρυναν τα όρια του ραδιοφώνου προς την τέχνη, και έχουμε ανάλογες εκπομπές. Κρατάμε τη Λιλιπούπολη και την ελευθερία του λόγου και της καλλιτεχνικής δημιουργίας στο Τρίτο του Μάνου Χατζιδάκι. Γι' αυτό και όταν οργανώσαμε ένα μικρό αφιέρωμα στο Μάνο Χατζιδάκι συμμετείχαν περισσότερα από 100 Blogs με κείμενα, εικόνες βίντεο και μουσικές.
Από την ΕΡΤ, όμως, δεν μπορούμε να κρατήσουμε την καθοδηγούμενη από το Υπουργείο Τύπου “δημοσιογραφία” ή τους μουστακαλήδες συνδικαλιστές που δεν παράγουν έργο, αλλά επαγγελματικό συνδικαλισμό. Δεν μπορούμε να κρατήσουμε τους ανά καιρούς ατάλαντους και επιεικώς ανίκανους διευθυντές της που με κριτήρια κομματικά ανέμιζαν το πληρωμένο από το ανταποδοτικό τέλος εσώρουχο της γλυκύτατης “εθνικής τραγουδίστριάς” μας στη Γιουροβίζιον, κάνοντας ξανά κράτος την αισθητική της 7ετίας.

all india radio stations....

Συγγνώμη, αλλά δεν μπορούμε να κρατήσουμε ούτε τη σημερινή αισθητική παραδοξολογία της ΕΡΤ όπου παραπαίει χωρίς σαφή προσανατολισμό ανάμεσα στο σοβαρό και την κακή έννοια του “μοντέρνου”.

Από το Κανάλι 15 του Ρούσου Κούνδουρου, κρατάμε τον αέρα της νέας εποχής που έφερε, το δρόμο που άνοιξε στην ελευθερία του λόγου και της έκφρασης.

Από τον Αθήνα 984 κρατάμε την ποιότητα των εκπομπών της εποχής Τζανετάκου, τον ορισμό της έννοιας “ζωντανό ραδιόφωνο”, τη χάραξη του νέου, άγνωστου τότε ραδιοφωνικού δρόμου χωρίς ακρότητες, λεκτικούς και μουσικούς ακροβατισμούς, χωρίς λαικισμούς κάθε είδους. Δεν μπορούμε όμως να επικοινωνήσουμε με τη σημερινή πραγματικότητα του επιδοτουμενου από τα χρήματα των δημοτών αργόσυρτου, άνευρου, αμήχανου και χωρίς χρηστική αξία Αθήνα 984. Κοιτάμε με απορία το budget του κι όπως είπα κάποτε στο σημερινό διευθυντή του και σημερινό καλεσμένο σας, “εμείς, με τα χρήματα των δημοτών που καταναλώνετε εσείς σε ένα χρόνο, θα μπορούσαμε να δημιουργήσουμε ένα ραδιόφωνο σε κάθε μεγάλη πόλη της χώρας και να το συντηρήσουμε επί μια 10ετία”.

Φτάνει η γκρίνια!

Μπορεί διαρκές όνειρό μας να αποτελεί το Γαλλογερμανικό http://www.arteradio.com/ Επειδή όμως επιλέξαμε με απόλυτη συνείδηση να μην μεμψιμοιρούμε και να μην προσδιοριζόμαστε καταγγέλοντας τους άλλους, αλλά δημιουργώντας το δικό μας παράλληλο σύμπαν, επιλέξαμε δηλαδή να δώσουμε τη δική μας μάχη σε επίπεδο δημιουργίας, να σας πω δυό λόγια για το τι κάνουμε τα τέσσερα και πλέον χρόνια της ύπαρξής μας στο διαδίκτυο.
Από την ιεραρχική δομή των συμβατικών μέσων αφήσαμε έξω τις έννοιες “διευθυντής”, “αρχισυντάκτης” κλπ. Είμαστε κοινότητα που αυτορρυθμίζεται, κοινότητα ανοικτή στην οποία μπορεί να συμμετέχει όποιος θέλει. Είμαστε ραδιόφωνο αντίστοιχο των σοβαρών blogs όσο αφορά στην ελευθερία του λόγου και την έκφραση. Και το αντίστοιχό τους όσο αφορά στην αυτορρύθμιση και τον έλεγχό μας. Μας ελέγχει η κοινότητα των ακροατών μας. Μας απογειώνει ή μας απαξιώνει.
Κι όπως τα blogs έφεραν μια νέα εποχή στο δημόσιο λόγο και μέσα από αυτά αναδείχθηκε ένα πανέμορφο παράλληλο σύμπαν κειμένων που έμενε αναγκαστικά κρυφό από τη δομή και τη λειτουργία των συμβατικών μέσων, έτσι κι εμείς απαξιώσαμε τους τάχα μου ντε “ειδήμονες” ανοίγοντας το δρόμο και το μέσο στους πάντες. Καλέσαμε τον κόσμο να κάνει ραδιοφωνικές εκπομπές και αποδείξαμε στην πράξη ότι η χειρότερη εκπομπή που κάνει ένας εραστής της μουσικής και του ραδιοφώνου αν του δοθεί η ευκαιρία, είναι επιεικώς καλύτερη από το μέσο όρο της ανοησίας που ακούμε στα FM.

Δημοσιογραφία;

Στα μικρόφωνά μας έχουν φιλοξενηθεί πολιτικοί όλων των κομμάτων. Επιλέξαμε να συζητάμε ακόμη και με τον παλιό κόσμο της πολιτικής που καταρρέει. Δεν μας αρέσουν οι αφορισμοί, δεν “είναι όλοι ίδιοι” για εμάς. Υπερασπιζόμαστε τον ορθολογισμό και όχι τις κραυγές. Από την έννοια “δημοσιογραφία”, κρατάμε τη σοβαρότητα την έννοιας της ενημέρωσης, το σεβασμό μας απέναντι στην ερευνητική δημοσιογραφία. Καλλιεργούμε και επεκτείνουμε στη χώρα την έννοια και την κουλτούρα της “δημοσιογραφίας των πολιτών” με αποτελέσματα ιδιαίτερα ενθαρρυντικά. Δημιουργήσαμε ήδη πολύ επιτυχημένα εργαλεία “της νέας εποχής”, όπως το hashtag #rbnews και το blog news.radiobubble.
Κάνουμε workshops για αυτό το λόγο, αξιοποιούμε το tweeter και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για αυτό το λόγο. Δεν υπερασπιζόμαστε μια “και καλά αντικειμενικότητα”. Δεν κρύβουμε τις απόψεις μας, αλλά φροντίζουμε να χρησιμοποιούμε με σοβαρότητα τα εργαλεία της παραδοσιακής δημοσιογραφίας (την έρευνα, τη διασταύρωση της είδησης κλπ). Όταν παρέχουμε ενημέρωση, όταν κάνουμε “ειδήσεις”, κάνουμε ειδήσεις. Ίσως βοηθήσει να αποσαφηνιστεί λίγο η ματιά μας επάνω στα τεκταινόμενα, το ότι σήμερα ημέρα απεργίας των δημοσιογράφων της ΕΣΗΕΑ, εμείς καλέσαμε την κοινότητα να δημοσιεύει μόνο ειδήσεις οι οποίες αφορούν στις απεργιακές κινητοποιήσεις: Σεβόμαστε τους αγώνες των άλλων (πολλοί από εμάς άλλωστε είμαστε επαγγελματίες δημοσιογράφοι), διαχωρίζουμε όμως με ευγένεια τη θέση μας απέναντι στους δεδομένους “θεσμούς”.

Μουσική;

Όσο αφορά στην έννοια μουσική, το δικό μας παράλληλο σύμπαν την αντιλαμβάνεται ως πολιτιστικό αγαθό. Εκπέμπουμε από κλασική μουσική μέχρι ρεμπέτικα τραγούδια, ενώ η indie σκηνή και η jazz αποτελούν χαρακτηριστικά σημεία αναφοράς μας. Είμαστε ευκρινώς μακριά από τη λογική των εταιρειών δίσκων που δημιουργεί σουξέ της μιας μέρας κι έπειτα αναζητά ραδιόφωνα-οχήματα για τη διαφήμισή τους. Είμαστε έτσι, αναγκαστικά, εκτός της λογικής της διαφημιστικής αγοράς, που αναζητώντας συγκεκριμένα target groups για να διαφημίσει σωστά τα προιόντα της έκανε ρελάνς επάνω στην ανικανότητα και την έλλειψη οράματος των συμβατικών ραδιοφώνων, χωρίζοντας ακόμη περισσότερο τους σταθμούς σε “ειδικευμένους για τη jazz”, “ειδικευμένους για το έντεχνο ελληνικό τραγούδι” ραδιοφωνικούς σταθμούς κλπ..

Διαφήμιση που λές... 

 Ραδιόφωνο κάνουμε κατά βάση γιατί μας αρέσει να κάνουμε ραδιόφωνο. Όσο κι αν οι εκπομπές μας είναι “επαγγελματικές”, η δική μας θεώρηση των πραγμάτων δεν μας επιτρέπει να γνωρίζουμε τι σημαίνουν έννοιες όπως “γκρίζα διαφήμιση”.
Η “ακροαματικότητες” δεν αποτελούν για εμάς κριτήριο με το οποίο δημιουργούμε τις εκπομπές μας ή φτιάχνουμε το πρόγραμμα του σταθμού. Θέλουμε ο κόσμος να μας ακούει, αλλά να μας ακούει γι' αυτό που θέλουμε εμείς να εκπέμπουμε. Δεν έχουμε καμία σχέση με τη λογική των playlist και των υπολογιστών που “κάνουν εκπομπές”.

Για εμάς, παρά την εμπλοκή μας με την τεχνολογική εξέλιξη, το ραδιόφωνο θα γίνεται πάντοτε από ανθρώπους. Αυτός που βρίσκεται πίσω από το μικρόφωνο έχει προσωπικότητα, αλλιώς δεν μπορεί να κάνει ραδιόφωνο.

Kατά τα άλλα...

Για τα υπόλοιπα, όποιος δεν μας ξέρει θα πρέπει να ασχοληθεί μέρες με το σύμπαν radiobubble για να μας κατανοήσει. Δεν είναι μόνο το ραδιόφωνο, είναι και το ειδησεογραφικό μας blog, το blog της μουσικής, το blog που ασχολείται με την εν γένει bloggόσφαιρα και έχει ήδη προχωρήσει στην έκδοση του πρώτου τεύχους του περιοδικού Μπαχάρ*, είναι και ο φυσικός χώρος από τον οποίο εκπέμπουμε.

Το #phygital cafe bar της Ιπποκράτους που αποτελεί κομβικό σημείο συνάντησης της διαδικτυακής κοινότητας, το σημείο όπου μπορεί κανείς να αγγίξει το άγνωστο avatar που βλέπει στο internet, το σημείο από το οποίο ξεκινάνε δεκάδες πρωτοβουλίες αλληλεγγύης, καλλιτεχνικές κινήσεις και έρωτες...

Αυτό που ονομάσαμε radiobubble, το ραδιόφωνο της νέας εποχής, έχει κλέψει κάτι από τη μαγεία του συμβατικού ραδιοφώνου. Ακόμη και το όνομά του υποδηλώνει ότι αποτελεί την εξέλιξή του: radiobubble ονομάζουν οι αστρονόμοι το φαινόμενο της διάχυσης των ραδιοφωνικών κυμάτων στο σύμπαν. Η φούσκα του radiobubble έχει ήδη περάσει τον Σείριο και το Άλφα του Κενταύρου.

Ας είμαστε λοιπόν όλοι μας ιδιαίτερα προσεκτικοί. Δυνητικά, όποιος προσεγγίζει τον πλανήτη γη, θα περάσει αναγκαστικά από τη φούσκα του radiobubble. Και θα ακούσει όσα έχουμε εκπέμψει από την αρχή της δημιουργίας του ραδιοφώνου μέχρι σήμερα.